ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΖ ΜΑΤΘΑΙΟΥ / Χαναναιας

 

Το Ευαγγέλιο της ημέρας αναφέρεται σε μια γυναίκα, τη γνωστή σε όλους μας Χαναναία. Την ακούμε να φωνάζει τον Κύριο, να τον έχει πάρει από πίσω παρακαλώντας τον κι Εκείνος να μην απαντά. Οι μαθητές Του απορούν γιατί δεν τη βοηθά ή γιατί δεν τη διώχνει, κι Εκείνος εξηγεί τη σιωπή Του. Ήλθα μόνο για το Ισραήλ, είπε, όχι για τους ξένους, όχι για αλλοεθνείς, όπως είναι η γυναίκα αυτή. Όμως, η γυναίκα επέμενε, τον πλησίασε, τον προσκύνησε και ζητά βοήθεια. Ο Κύριος, διδάσκοντας και τους μαθητές και εκείνη αλλά και όλους εμάς και πάλι απαντά προσβάλλοντας την τώρα: «Δεν είναι σωστό να παίρνεις το ψωμί των παιδιών σου και να το πετάς στα σκυλιά». Παρομοιάζει έτσι την πονεμένη γυναίκα με σκυλί που δεν χρειάζεται να το βοηθήσουμε.. Η γυναίκα δεν υποχωρεί και επιμένει: « Ναι Κύριε, όμως και τα σκυλιά τρώνε από τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι των αφεντικών τους». Τότε, ο Ιησούς της είπε, «Μεγάλη η πίστη σου, γυναίκα! Να γίνει λοιπόν αυτό που θέλεις».

Ας σταθούμε όμως λίγο στο περιστατικό.

Ο Κύριος είχε βγει από την Ιουδαία, και πήγαινε στη Σιδώνα, στο σημερινό Λίβανο. Εκεί ήταν η χώρα των Χαναανιτών, έθνους που ζούσε στην περιοχή πριν ακόμη έλθουν οι Ισραηλίτες με τον Μωυσή από την Αίγυπτο. Ήσαν ειδωλολάτρες, οι δε γυναίκες των ασκούσαν τη μαγεία.

Επήγε ο ίδιος ο Ιησούς στα μέρη της, αλλά έπρεπε η ίδια η Χαναναία να τον θελήσει, να τον αναζητήσει, να τον φωνάξει από τα βάθη της ψυχής της. Η Χαναναία καταλαβαίνει την ύπαρξή του κοντά της, και αρχίζει να τον φωνάζει. Τον επικαλείται με τη συγκεκριμένη ιδιότητά του, τρόπον τινά με το όνομά του: «υιός Δαυίδ», ο Κύριος. Και όσο τον επικαλείται τόσο τον πλησιάζει, όσο τον ζητά τόσο τον βρίσκει. Ο Κύριος στην αρχή δεν της μιλά, οδηγώντας σε σκληρή δοκιμασία την αντοχή της πίστης της. Την αφήνει να τον ακολουθεί χωρίς καμιάν απόκριση, κι έπειτα της μιλά προσβάλλοντάς την. Δεν πρόκειται, βέβαια, εδώ για φυλετική διάκριση, αλλά για δοκιμασία. Και βλέπουμε πως η πίστη της Χαναναίας δεν κλονίζεται καθόλου από την προσβολή, παρά ζητά έλεος, ζητά τη θαυματουργική παρέμβασή Του στη ζωή τη δική της και της κόρης της.

Οι φωνές της Χαναναίας, αδελφοί μου, τι άλλο είναι από προσευχές προς τον Κύριο; Το τρέξιμό της οπίσω του, τι άλλο είναι από στάση ζωής; Η ταπείνωσή της, η παραδοχή της ότι ναι, είναι ένα ανάξιο σκυλί που ζητά μόνο λίγα ψίχουλα ευλογίας, αυτά που περισσεύουν από το τραπέζι των πιστών, τι άλλο είναι από μετάνοια κι εξομολόγηση; Και η τελική απάντηση του Κυρίου, τι άλλο είναι από άνοιγμα της αγκαλιάς Του, από συγκατάθεση του Θεού στην αταλάντευτη πίστη του ανθρώπου;

Το Ευαγγέλιο της ημέρας δεν αφηγείται απλά και μόνο ένα θαύμα του Κυρίου. Παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο πλησιάζουμε τον Κύριο, τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο βγαίνουμε από τις παγίδες των ειδώλων του κόσμου τούτου και ριχνόμαστε κλαίγοντας στην αγκαλιά του Πατέρα μας. Παρουσιάζει το πως εργάζεται ο Θεός για να μας ανοίξει το δρόμο επιστροφής σ΄ Αυτόν, χωρίς να καταργεί την ελευθερία μας. Παρουσιάζει το πρόσωπο του Σωτήρα μας. Παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο ανοίγουμε την ψυχή μας στη θαυματουργό χάρη Του. Με άλλα λόγια, παρουσιάζει αυτή την ίδια την εορτή της σωτηρίας μας, παρουσιάζει την Εκκλησία.

Εκκλησία είναι ο μυστικός χώρος όπου συναντιόμαστε όλοι. Εδώ ο Κύριος, εδώ οι Άγγελοι, εδώ οι Άγιοι και οι πιστοί. Εδώ επίσης, εδώ μαζί μας, μας τραβά κοντά της γεμάτη αγάπη, η Δέσποινα του οίκου τούτου, η Θεοτόκος.

Αδελφοί μου!

Η προσευχή της Χαναναίας είναι κραυγή. Κραυγή πόνου και ανάγκης αλλά και κραυγή πίστεως, υπομονής, επιμονής, ταπεινώσεως και εξυπνάδας . Η Χαναναία είναι ακλόνητη και τίποτε δεν μπορεί να τη κάνει να σταματήσει να κραυγάζει. Κάνει το ίδιο με τον τυφλό Βαρτιμαίο, ο οποίος μόλις μαθαίνει ότι περνά ο Χριστός κοντά του, αρχίζει κι αυτός και κραυγάζει' « ήρξατο κράζειν και λέγειν . υιέ Δαυίδ ελέησον με»( Μαρκ.10,47). Ο κόσμος τον μαλώνει για τις φωνές του και του λέγει να σωπάσει . Αυτός όμως αρχίζει να κραυγάζει περισσότερο. Όταν ο κόσμος μας επιτιμά, μας απελπίζει, μας παρεμβάλει εμπόδια, τότε περισσότερο πρέπει να κραυγάζουμε .

Η απελπισία και η έλλειψη ανθρώπινης βοηθείας είναι μεγάλο ατού για την προσευχή. Κάνει πιο δυνατή τη προσευχή μας. Μας βάζει να φωνάζουμε πιο δυνατά το Θεό.

Κραυγάζει λοιπόν η Χαναναία. Συγχρόνως αναγνωρίζει και τη θεότητα του Ιησού. « Κύριε , υιέ Δαυίδ» λέγει. Πιστεύει ότι αυτός είναι ο αναμενόμενος Μεσσίας. Πιστεύει ξεκάθαρα ότι αυτός ο αναμενόμενος Μεσσίας μπορεί να το κάνει. Και αυτό το δείχνει και η περαιτέρω στάση της.

  Η Χαναναία δεν παρακαλεί απλά να την σπλαγχνισθεί ο Κύριος . Φωνάζει «Κύριε βοήθει μοι». Αντιπαρέρχεται την σιωπή του. Δεν κάμπτεται απ’ αυτήν. Δεν λυγίζει. Δεν μουτρώνει. Δεν θίγεται. Συνεχίζει ακλόνητη να τον ενοχλεί φωνάζοντας , αντρίκια θα λέγαμε, και γεμάτη σθένος και δύναμη «Κύριε βοήθει μοι». Και όταν ο Κύριος απαντά επιτέλους και λέγει' «Ουκ απεστάλην ει μη εις τα πρόβατα τα απολωλότα οίκου Ισραήλ» εκείνη έρχεται και τον προσκυνά. Και του επαναλαμβάνει το αίτημά της' ‘Κύριε, βοήθει μοι’.

H προσκύνηση αυτή είναι γεμάτη δύναμη, γεμάτη αυτοπεποίθηση, γεμάτη από αξιοπρέπεια. Δεν έχει τίποτα το εξευτελιστικό και το υποτιμητικό. Είναι όπως ο χαιρετισμός του κατωτέρου προς τον ανώτερό του. Ο Χριστός χαίρεται αυτή την στάση, όμως απαντά με ψυχρή λογική, κυνικά, απάνθρωπα θα λέγαμε και χωρίς ίχνος συμπόνιας « Ουκ έστι καλόν λαβείν τον άρτον τον τέκνων και βαλείν τοις κυναρίοις» και η Χαναναία με γρανιτένια επιμονή, με πανέξυπνη και ταπεινή συγχρόνως ετοιμότητα, του απαντά επικαλούμενη όχι το έλεός του, ούτε κλαίουσα και προσπαθώντας να τον συγκινήσει συναισθηματικά, αλλά με την ίδια ψυχρή και μαθηματική λογική, η όποια επικαλείται την ανθρώπινη πραγματικότητα για να πείσει. «Ναι Κύριε».

Όχι λέγει ο Χριστός,  ναι λέγει εκείνη. Ευλογημένη ανυπακοή. Σκληρά τη μιλά ο Χριστός ψυχρά απαντά και κείνη. « Και γαρ τα κυνάρια εσθίει από των ψυχίων των πιπτόντων από της τραπέζης των κυρίων αυτών.  Δε σου ζητώ το καρβέλι των παιδιών σου, σου ζητώ τα ψίχουλα που πάνε άχρηστα. Μεγαλειώδης απάντηση. Συγκλονίζει! Κάμπτει τον άκαμπτο, δαμάζει τον αδάμαστο. Και κάνει τον Θεό του χεριού της. Η Χαναναία έχει τον Χριστό στο χέρι της. Τον έχει του χεριού της. Απόδειξη, ο Χριστός νικημένος από την πίστη της, την επιμονή της, την εξυπνάδα της, την ταπείνωσή της, της λέγει «γενηθήτω σοι ως θέλεις».

   Όπως ο πατέρας που αγαπά τρελά τα παιδιά του λέγει συνήθως.   Ας γίνει όπως θέλεις παιδί μου, έτσι κι ο Χριστός λέγει, ας γίνει  ό,τι θέλεις παιδί μου. Αυτή υπήρξε η κραυγή της Χαναναίας κι αυτό το αποτέλεσμά της.

 

 

 

 

Κυριακή ΙΕ' Λουκά (του Ζακχαίου)

 Κυριακή ΙΕ' Λουκά (του Ζακχαίου) - Είμαι κοντός και δεν βλέπω

Μαρτζούχος π.Θεοδόσιος , 

Έχει ζήσει την ερημία από την απουσία της αγάπης, και την παγωνιά αγκαλιάζεις μόνον χρήματα. Έχει σχηματίσει γνώμη για τα "σκουλήκια" τους συμπατριώτες του, αλλά όταν είναι μόνος συλλογίζεται ότι και αυτός είναι ένα σκουλήκι, απλώς... πλούσιο! Ακούει για τον Χριστό πολλά. Άλλα θετικά, και άλλα... περίεργα, που του διεγείρουν το ενδιαφέρον και τον σπρώχνουν να Τον συναντήσει τέλος πάντων κάποια στιγμή.

Σε κάποια φάση ο Ιησούς έρχεται στην πόλη του Ζακχαίου. Ο Ζακχαίος το θεωρεί ευκαιρία γνωριμίας και σπεύδει. Όμως υπάρχει μια αντικειμενική και μια εκ των συνθηκών ανυπέρβλητη δυσκολία. Αφ᾿ ενός είναι πολύ κοντός στο ύψος ο ίδιος, και αφ᾿ ετέρου έχουν μαζευτεί τόσο πολλοί σαν και αυτόν περίεργοι που θέλουν να δουν τον Ιησού, ώστε η πρόσβαση κοντά Του να είναι αποκλεισμένη όπως και η από μακριά έστω θέα Του αδύνατη, λόγω... ύψους προσωπικού.

Μερικές λέξεις του Ιησού που πιάνει από κει που στέκεται τον κάνουν να αναστατώνεται. Ο Ιησούς διδάσκει για την αλήθεια και την πραγματικότητα και όχι για τα φαινόμενα και την εικόνα.

Διδάσκει για το πώς βλέπει ο Θεός (που βλέπει την καρδιά) και όχι για το πως βλέπουν οι άνθρωποι, που "βλέπουν τα ρούχα", δηλαδή εξωτερικά και επιπόλαια. Λέει ότι έτσι πρέπει να μάθουμε όλοι να "βλέπουμε".

Λέει ότι η εξέλιξη αυτής της θέας είναι συνάρτηση μιας κλίμακας, πού όσο κάποιος την ανεβαίνει, τόσο "μακρύτερα βλέπει". Ότι πριν αρχίσει να ανεβαίνει ο άνθρωπος αυτή την κλίμακα, βλέπει και ασχολείται μόνο με την δική του γνώμη. Μετά με την γνώμη των άλλων γι᾿ αυτόν και στην συνέχεια, όταν αρχίσει ν' ανεβαίνει την κλίμακα, με την γνώμη του Θεού γι᾿ αυτόν.

Λέει ότι η αγωνία των ανθρώπων για την γνώμη των άλλων έχει μια βάση υγιή, γιατί ξεκινάει από την σωστή "αγωνία" για την γνώμη για μας του πραγματικού Άλλου, που είναι ο Θεός.

Όπως και ο Ζακχαίος τότε, έτσι και μεις σήμερα, "κοντοί" στα εσωτερικά δεδομένα, (βεβαίως δεν έχει σημασία η σωματική διάπλαση για τα καίρια θέματα! Το "ύψος" έχει άλλο μέτρο και όχι την... μεζούρα), ας προσπαθήσουμε να δούμε αυτά τα θέματα στην "διαδρομή" που περιγράφει το Ευαγγέλιο για τον Ζακχαίο.

Α. Τι γνώμη έχεις για μένα;

Αυτό το ερώτημα εκφράζει την διαρκή ανθρώπινη αγωνία για την ποιότητά μας. Όλοι μας θέλουμε να είμαστε αξιαγάπητοι. Να είμαστε αποδεκτοί. Να είμαστε αγαπητοί και φίλοι. Όλα αυτά μπορούν να υλοποιηθούν και να γίνουν, μόνον όταν οι άλλοι έχουν καλή γνώμη για μας και μας θεωρούν αξιαγάπητους αποδεκτούς φίλους. Για να γίνει όμως κάτι τέτοιο, πρέπει οι άλλοι να βρίσκουν στον εσωτερικό μας κόσμο στοιχεία και χαρακτηριστικά, που φανερώνουν μια ποιότητα αξιαγάπητη και αποδεκτή. Κανείς δεν γίνεται φίλος ούτε "αγκαλιάζει" ένα... σκαντζόχοιρο! Αν η καρδιά μας είναι γεμάτη "αγκάθια" δεν πρέπει να απορούμε γιατί οι άλλοι δεν έχουν καλή γνώμη για μας.

Όταν απορούμε και ρωτάμε: "τι γνώμη έχεις για μένα;" κατ᾿ αρχάς εκφράζουμε την υγιή αγωνία να μας περιγράψει κάποιος άλλος που βλέπει καθαρότερα την ποιότητα του περιεχομένου μας. Εμείς οι ίδιοι υπάρχει φόβος να μην είμαστε αμερόληπτοι, όταν πρόκειται για τον εαυτό μας. Καταλαβαίνουμε ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς τους άλλους. Συμβαίνει όμως, πολλές φορές να κρεμιόμαστε νοσηρά και ανώριμα από την γνώμη των άλλων και να βασανιζόμαστε ανελεύθερα. Αντί της γνώμης αυτών που μπορούν να σκεφτούν και να κρίνουν, δεσμευόμαστε από την αοριστία της γενικής εικόνας για μας, του περιβάλλοντός μας, και τυραννιόμαστε σε ένα μαγκανοπήγαδο υποκρισίας, που άλλα θέλει να δείχνει κάποιος και άλλα επιθυμεί.

Ο μεγάλος μουσικός Μότσαρτ έλεγε: "Για να διευθύνεις σωστά μια ορχήστρα, πρέπει να γυρίσεις την πλάτη σου στο κοινό"! Δηλαδή, αν θες να κάνεις κάτι ουσιαστικό, πρέπει να σε απασχολεί ποιος όντως είσαι και όχι ποιος νομίζουν οι άλλοι ότι είσαι. Χωρίς την ελευθερία από την γνώμη των άλλων δεν πρόκειται ποτέ κανείς να βρει και να χτίσει πραγματικό εαυτό.

Β. Η γνώμη του Θεού για μας.

Ο άγιος Αντώνιος που γιόρταζε προχθές (17/1) διδάσκει ότι: "Αὕτη ἐστίν ἡ μεγάλη ἐργασία τοῦ ἀνθρώπου· ἵνα το σφάλμα αὐτοῦ ἐπάνω ἑαυτοῦ βάλῃ, ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ". Δηλαδή: αυτή είναι η ουσιαστική δουλειά που έχει να κάνει ένας άνθρωπος· να αναλάβει ως δική του ευθύνη τα λάθη του, ενώπιον του Θεού. Ο Θεός είναι η μόνη πραγματικότητα! Όταν αυτό το συνειδητοποιήσουμε, τότε όλα μας τα έργα θα είναι κόπος για να αληθεύουμε και αγώνας για να βγούμε από την τύφλωση της αυταρέσκειας ή από την φιλάρεσκη αγωνία για την καλή γνώμη των άλλων για μας, και με την όλη ζωή μας θα τείνουμε να "ταυτιστούμε" με την μόνη πραγματικότητα!

Πολλές φορές για να βρούμε τον Θεό, χρειάζεται να "χάσουμε" αυτόν τον κόσμο, που μας αποπροσανατολίζει γεμίζοντάς μας αγωνίες. Να χάσουμε τον "εαυτό" μας, όπως διδάσκει ο Χριστός! Ο Ζακχαίος για να δει τον Χριστό κάνει κάτι που "εκθέτει" την υπόληψή του στα μάτια της, καθώς πρέπει, κοινωνίας που ζει: ανεβαίνει, σαν αλητάκι, στην συκομορέα. Οι τεχνικές δυσκολίες (μικρό ύψος-πλήθος ανθρώπων) ξεπερνιούνται με ένα άλμα ελευθερίας. Ανεβαίνει στην συκομορέα.

Εκεί τον βρίσκει ο Χριστός, έκθετο στην ειρωνεία (οδυνηρό ανασταλτικό για μια ελευθερία κινήσεων) και στην ανυποληψία των συμπατριωτών του (τα έχασε αυτός...) και του αναγγέλλει ότι τώρα που έπαψε να είναι δούλος ανθρώπων, θα τον επισκεφθεί στο σπίτι του (και στην ψυχή του). Ο Ζακχαίος πλέον ξέρει τίνος την γνώμη να μετρά και να υπολογίζει καθώς και τι αξία έχουν τα πράγματα. Ξέρει ότι η αλλαγή της ζωής αποφασίζεται στο μυαλό, αλλά γίνεται με την ποιότητα του καθημερινού τρόπου ζωής. Για το λόγο αυτόν και αυτοδεσμεύεται:

- Κύριε θα μοιράσω τα μισά υπάρχοντά μου στους φτωχούς. Σε όσους αδίκησα (ατυχώς την αδικία νόμιζα ως κέρδος τότε) θα αποδώσω τετραπλάσια απ᾿ όσα τους πήρα.

Μέχρι τότε στην ψυχή του Ζακχαίου είχαν κάνει κατοχή και κατάληψη τα χρήματα, η άνεση της αδιαφορίας. Ο Θεός "δεν υπήρχε" στις γνώμες που υπολόγιζε. Δεν τον απασχολούσε (ή έτσι ήθελε να δείχνει) το πώς τον έβλεπε και τον "ζύγιαζε" ο Θεός. Όταν ο Χριστός τον κοίταξε πάνω στην συκομορέα, τότε όλα άλλαξαν. Τότε μόνο η γνώμη του Χριστού τον απασχολούσε.

«Σε κάποιο κεφάλαιο μίλησα για την Όλγουεν Νταίηβις, τη μεσόκοπη νοσοκόμο, που πάνω από είκοσι χρόνια, με δύναμη και υπομονή, με ηρεμία και αισιοδοξία, εξυπηρετούσε τον κόσμο στην περιοχή του Τρέτζενυ. Αυτός ο ανυστερόβουλος αλτρουισμός, που έδειχνε να είναι το κλειδί του χαρακτήρα της, είχε τόσο γλίσχρα ανταμοιβή, ώστε, εμένα τουλάχιστον, πολύ με στενοχωρούσε. Μ’ όλο που ο κόσμος την αγάπαγε πάρα πολύ, ο μισθός της ήταν τιποτένιος. Στο τέλος, ένα βράδυ που είχαμε παρασταθεί σε μια πολύ δύσκολη κι επίπονη περίπτωση, τόλμησα να της πω δυο λόγια την ώρα που πίναμε μαζί ένα φλυτζάνι τσάι.

— Αδελφή, γιατί δεν τους ζητάτε να σας δίνουν κάτι περσότερο; Είναι πολύ κωμικό να ξέρει κανείς πώς κάθεστε και τσα­κιζόσαστε για τρεις κι εξήντα.

Σούφρωσε πολύ τα φρύδια της, αλλά, πάντως, χαμογέλασε:

— Όσα παίρνω, μου φτάνουν για να ζω.

— Όχι δα! επέμεινα. Εσείς έπρεπε να παίρνετε, το λιγότερο, μια λίρα την εβδομάδα παραπάνω. Ένας Θεός το ξέρει πόσο σας αξίζει αυτό!

Σιωπή απλώθηκε ξαφνικά. Το χαμόγελο της δεν έσβησε, όμως η ματιά της σιγά-σιγά πήρε μιαν αυστηρότητα και ένα βά­θος που με τρόμαζε.

— Γιατρέ, είπε, ένα πράγμα μ’ ενδιαφέρει εμένα. Να ξέρει ο Θεός πώς κάτι αξίζω. Αν το πετυχαίνω αυτό, δε μου χρειάζεται τίποτ’ άλλο.»

A. J. CroninΠεριπέτειες σε δύο κόσμουςΕκδ. Κακουλίδη, σελ. 318-319

Όταν ελευθερώνεσαι από τη δυναστεία του χρήματος, όταν αποφασίζεις να στερηθείς και να πάψεις να είσαι "όνομα", και όταν η έγνοια για τους άλλους και η αγάπη σε βγάζουν από την αδιαφορία σου, τότε γίνεται "χώρος" για τον Χριστό και δημιουργούνται συνθήκες ώστε να σου προτείνει Εκείνος  να "μείνει"  "... σήμερον ἐν τῷ οἴκῳ σου" (Λουκ. 19, 5).

ΚΥΡΙΑΚΉ ΙΒ ΛΟΥΚΑ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΛΕΠΡΩΝ

Κυριακή ΙΒ’ Λουκά: Θεραπεία των δέκα λεπρών Ομιλία περί Ευχαριστίας

Αγ. Νικόδημος Αγιορείτης

Ο μιμητής του Ιώβ, ο θείος Χρυσόστομος, εσυνήθιζε πάντοτε να λέγη το αξιομνημόνευτον αυτό απόφθεγμα, σε κάθε περίσταση. «Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν. Δεν θα παύσω να το επαναλαμβάνω πάντοτε, για όλα όσα μου συμβαίνουν». Το ίδιο εσυνήθιζε να λέγη και ο μέγας της Θεσσαλονίκης Γρηγόριος ο Παλαμάς σε κάθε υπόθεση, μιμούμενος τον θείον Χρυσόστομον, ο οποίος με την εύλαλον γλώσσα του προσθέτει: Ας ευχαριστούμε λοιπόν για όλα, για ό,τι και αν συμβή, αυτό είναι ευχαριστία. Διότι το να το κάνης αυτό όταν όλα πηγαίνουν ομαλά, δεν είναι σπουδαίον, επειδή σε αυτό ωθεί η ιδία η φύσις των πραγμάτων. Εάν όμως ευχαριστούμε ενώ ευρισκόμεθα στο βάθος των κακών, αυτό είναι θαυμαστόν.

Πράγματι, όταν εμείς ευχαριστούμε για εκείνα τα οποία άλλοι βλασφημούν και αποθαρρύνονται, κοίτα πόση η φιλοσοφία! Πρώτον, εύφρανες τον Θεόν. Δεύτερον, εντρόπιασες τον διάβολο. Τρίτον, αυτό που συνέβη το απέδειξες μηδαμινό. Δηλαδή συγχρόνως και εσύ ευχαριστείς, και ο Θεός απομακρύνει την λύπη, και ο διάβολος υποχωρεί.

Τίποτε αγιώτερον δεν υπάρχει από την γλώσσα, που μέσα στα κακά ευχαριστεί τον Θεόν. Όντως δεν υστερεί σε τίποτε από την γλώσσα του μάρτυρος. Στεφανώνεται και αυτή ομοίως με εκείνον. Διότι και αυτή έναν δήμιον έχει ενώπιόν της, ο οποίος την αναγκάζει να αρνηθή τον Θεόν δια της βλασφημίας. Τον διάβολον έχει, ο οποίος με δημίους λογισμούς την σχίζει σε λωρίδες, και την σκοτίζει με την λύπη. Αν λοιπόν κάποιος υπομείνη τα βάσανα και ευχαριστήση, έλαβε στέφανον μαρτυρίου.

Λέγει και ο μέγας Βασίλειος: είναι αισχρόν όταν μεν τα πράγματα έρχονται ευνοϊκά να ευλογούμε τον Θεόν, στα δε στενόχωρα και επίπονα να σιωπούμε. Αλλά τότε πρέπει και περισσότερο να τον ευχαριστούμε, γνωρίζοντας ότι «oν αγαπά Κύριος παιδεύει, μαστιγοί δε πάντα υιόν oν παραδέχεται…».

Τι λέγω; Όχι μόνο πρέπει κανείς να ευχαριστή τον Θεό για τις θλίψεις και τους πειρασμούς της παρούσης ζωής, αλλά πρέπει να τον ευχαριστή ακόμη και για την μέλλουσαν κόλασιν. Επειδή και η κόλασις είναι συμφέρον και ωφέλιμο για τους κολαζομένους. Γιατί; Επειδή η κόλασις είναι εμπόδιον της αμαρτίας και του κακού, γι’ αυτό ονομάζεται και κόλασις, επειδή κολάζει, και εμποδίζει το κακόν. Αν δεν υπήρχε κόλασις, η αμαρτία και το κακό, θα επεκτείνετο σε άπειρον διάστημα και ποτέ δεν θα ελάμβανε τέλος. Γι’ αυτό και ο σοφώτατος Μάρκος ο Εφέσου είπε τούτον τον παράδοξον μεν στην ακοήν, όμως αληθινόν λόγον και βέβαιον, ότι δηλαδή συμφέρει στους κολαζομένους να κολάζωνται. Όθεν και ο όσιος Θεόκτιστος ο Στουδίτης, σε ένα τροπάριο εις τον Κύριον ημών Ιησού Χριστόν λέγει επί λέξει: «Και εν τη κολάσει ευχαριστώ», διότι η κόλασις δεν είναι κακόν καθ’ εαυτό, ή μάλλον είναι και καλόν. Αφ’ ενός μεν διότι εμποδίζει και συστέλλει την αμαρτίαν και δεν την αφήνει να ενεργή επ’ άπειρον, όπως είπαμε, αφ’ ετέρου δε διότι η κόλασις είναι ποινή και παίδευσις του κακού, και με αυτήν εκπληρώνεται η δικαιοσύνη του Θεού. Όθεν, αν και η κόλασις δεν είναι προηγούμενον θέλημα του Θεού, είναι όμως επόμενον θέλημά του, σύμφωνα με τους ιερούς θεολόγους. Μόνη δε η αμαρτία είναι αυτή καθ’ εαυτήν κακό, και ούτε κατά προηγούμενον θέλημα του Θεού γίνεται, ούτε κατά επόμενον, αλλά κατά μοχθηράν γνώμην του ανθρώπου.

Γι’ αυτό και ο θείος Χρυσόστομος παραγγέλλει στους χριστιανούς τα ακόλουθα: «Αυτό να είναι το έργο σας, να ευχαριστήτε στις προσευχές και για τις φανερές και για τις αφανείς ευεργεσίες, και για όσες ήταν σύμφωνες με το θέλημά σας και για όσες όχι. Και για την βασιλεία των ουρανών και για την γέεννα του πυρός, και στην θλίψη και στην άνεση. Έτσι συνηθίζουν να προσεύχωνται οι Άγιοι, και για τις κοινές ευεργεσίες να ευχαριστούν. Γνωρίζω εγώ κάποιον άγιον άνδρα ο οποίος προσεύχεται με αυτόν τον τρόπο. Δεν έλεγε τίποτε πριν από αυτά τα λόγια, αλλά ότι: ευχαριστούμε Κύριε για όλες τις ευεργεσίες που έδειξες σε μας τους αναξίους από την πρώτην ημέρα μέχρι σήμερα. Γι’ αυτές που γνωρίζουμε και γι’ αυτές που δεν γνωρίζουμε, για τις φανερές, για τις αφανείς, για όσες έγιναν με έργο, για όσες με λόγο, για όσες έγιναν με την θέλησή μας και για όσες όχι, για όλες όσες έχουν γίνει σ’ εμάς τους αναξίους. Για τις θλίψεις, για τις ανέσεις, για την γέενα του πυρός, για την κόλαση, για την Βασιλείαν των Ουρανών».

Ο δε άγιος Ισαάκ είπεν ότι όποιος ευχαριστεί, παρακινεί τον ευεργέτην του να του δίδη περισσότερες ευεργεσίες: «η ευχαριστία του λαμβάνοντος ερεθίζει τον δίδοντα να δώση δωρήματα μεγαλύτερα από τα προηγούμενα». Και πάλιν ο ίδιος ο θείος Ισαάκ λέγει: «όποιος δεν ευχαριστεί για τα μικρότερα, και στα μεγαλύτερα είναι ψεύστης και άδικος». Και επίσης: «αυτό που οδηγεί τα χαρίσματα του Θεού προς τον άνθρωπον είναι η καρδία η κινουμένη προς ευχαριστίαν αδιάλειπτον».

Γίνε λοιπόν, άνθρωπε, ευχάριστος στον Θεόν για το κάθε τι, «ευλόγει αυτόν εν παντί καιρώ, η αίνεσις αυτού ας είναι δια παντός εν τω στόματί σου». Εάν υγιαίνης, δώρον του Θεού είναι η υγεία. Εάν ασθενής, η ασθένεια του σώματος είναι σωτηρία της ψυχής. Μη λείπη λοιπόν ποτέ από το στόμα σας η δοξολογία του Θεού. Εν παντί ευχαριστείτε τον Θεόν, ω η δόξα και το κράτος εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

(18ος – 19ος αι., Ερμηνεία εις τας ΙΔ’ επιστολάς του Απ. Παύλου (Κολασ. δ΄ 15, σελ. 412). Από το βιβλίο “Πατερικόν Κυριακοδρόμιον”, σελίς 417 και εξής. Επιμέλεια κειμένου: Δημήτρης Δημουλάς)

ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

 

ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

Η καθιέρωση της εορτής, το νόημά της και ο Μεγάλος Αγιασμός.

 

Με την εορτή των Θεοφανείων ολοκληρώνεται ένας πλούσιος λατρευτικός κύκλος που η Εκκλησία μας τον ονόμασε «Άγιο Δωδεκαήμερο». Τα γεγονότα που εορτάζονται είναι η κατά σάρκα Γέννηση (25 Δεκεμβρίου), η Περιτομή (1 Ιανουαρίου) και η Βάπτιση (6 Ιανουαρίου) του Χριστού (Ματθ. 2^ο και 3^ο κεφ.)

Αρχικά οι γιορτές του Δωδεκαημέρου ήταν μία, τα Θεοφάνεια, η οποία είναι η παλαιότερη Δεσποτική εορτή και από τον 4^ο αιώνα αρχίζουν και υπάρχουν περιπτώσεις χωριστού εορτασμού των εορτών  Χριστουγέννων και των Θεοφανείων όπως μας πληροφορούν ο Μ. Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος. Για τις εορτές και τις λατρευτικές τελετές των εορτών των δύο πρώτων αιώνων και για τον λόγο και τον ορισμό σε συγκεκριμένη ημέρα των εορτών μας πληροφορούν ο Ιγνάτιος Αντιοχείας, ο Κλήμης Ρώμης και άλλοι χριστιανοί συγγραφείς του 2^ου και 3^ου αιώνα. Σ’ αυτά, λοιπόν, τα κείμενα φαίνεται ότι οι Χριστιανοί γιόρτασαν την ίδια μέρα Χριστούγεννα και Θεοφάνεια καλύπτοντας, κυρίως, τρεις γιορτές που είναι α) η φανέρωση του Θεού ως βρέφους στους ανθρώπους γενικά, β) η φανέρωση του Θεού στους Μάγους ειδικά και γ) η φανέρωση της Αγίας Τριάδος στον Ιορδάνη.

 Από τον 4^ο αιώνα όμως και μετά η Εκκλησία αποφασίζει να χωρισθούν οι εορτές για να δώσει θρησκευτικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο και να αντιταχθεί στις δυο μεγάλες ειδωλολατρικές που ήταν στην μεν Δύση ο Θεός-Ήλιος στην δε Ανατολή οι Επιφάνειες. Η προέλευση, πιθανότατα, είναι εξωβιβλική: είναι γνωστό, ότι αιγύπτιοι λάτρεις ενός μυστηριακού θρησκεύματος εόρταζαν την εμφάνιση του Χρόνου ή Κρόνου μέσα από τα νερά του Νείλου στις 6 Ιανουαρίου. Αυτή ήταν μια από τις πολλές ειδωλολατρικές «Επιφάνειες». Είναι φανερό ότι οι Χριστιανοί ξεκίνησαν στην Αίγυπτο να δίνουν τη δική τους απάντηση για το ποια είναι η πραγματική «Επιφάνεια» του Θεού μέσα από τα νερά: αυτή του βαπτιζομένου Ιησού. Με το παράδειγμά Του και την εντολή Του αργότερα για βάπτιση των πιστευόντων όχι μόνο πλέον «εν ύδατι» (όπως στην θρησκευτική πρακτική πολλών ανατολικομεσογειακών θρησκειών, όπου το λιγοστό νερό θεωρείται πάντα θεόσταλτο καθαρτήριο), αλλά και «εν Πνεύματι», ο Χριστός αναδείκνυε τη μοναδική ιστορική «Επιφάνεια» του Θεού σε μια ιστορία ευθύγραμμη, που δεν επαναλαμβάνεται. Αντίθετα, η «Επιφάνεια» των νερών ή του θεού-Ηλίου (solis invicti) στη Δύση, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, ήταν η αποθέωση της κυκλικής φυσικής ροής του κόσμου.

Στη Ρώμη είχε αρχίσει από τις πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα (περί το 330-340) ο εορτασμός των Χριστουγέννων ως απάντηση στα ειδωλολατρικά Βρουμάλια ή Σατουρνάλια, που ήταν η λατρεία του αναγεννώμενου Ηλίου, όταν (περισσότερο εμφανώς στα βορειότερα κλίματα) άρχιζε να ξαναμεγαλώνει η μέρα, μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Οι Χριστιανοί στη λατρεία του «ξαναγεννημένου Ήλιου» του φυσικού κύκλου, απαντούσαν με τη γέννηση του «νοητού Ηλίου της Δικαιοσύνης». Περί το 375 άρχισαν να εορτάζονται τα Χριστούγεννα και στη Συρία και το 386 ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, πρεσβύτερος στην Αντιόχεια, εξέφρασε στο Λόγο του «Εις την γενέθλιον ημέρα του Σωτήρος» τη χαρά του, που επιτέλους η 25η Δεκεμβρίου μπήκε επίσημα στο εορτολόγιο της πόλης. Μέχρι το 432 η εορτή είχε φθάσει και στην Αλεξάνδρεια.

Εκτός της κύριας ονομασίας της εορτής, ο κόσμος γνωρίζει την Βάπτιση του Κυρίου μας ως εορτή των Θεοφανείων ή των Φώτων. Το γνωστό σε όλους μας απολυτίκιο της Εορτής περιγράφει ακριβώς και δικαιολογεί τις δύο αυτές ονομασίες. Σας το παραθέτουμε σε μετάφραση:

«Όταν βαπτιζόσουν στον Ιορδάνη, Κύριε, φανερώθηκε η προσκύνηση της Τριάδας, η φωνή του Πατέρα το επικύρωνε, καθώς σε ονόμαζε Υιό αγαπητό. Και το Πνεύμα με μορφή περιστεριού βεβαίωνε την αλήθεια του Λόγου. Δόξα σε Εσένα, Χριστέ Θεέ, που φανερώθηκες και φώτισες τον κόσμο» (Απολυτίκιο Θεοφανείων «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε...»).

Άρα, λοιπόν, ονομάζεται Θεοφάνεια επειδή η Αγία Τριάδα γίνεται αντιληπτή από τον άνθρωπο με τα αισθητήρια όργανά του, δηλ. με τα μάτια και τα αυτιά του. Και ονομάζεται Φώτα επειδή, όπως λέει στο τέλος το Απολυτίκιο της Εορτής, ήλθε ο Χριστός για να φωτίσει τον κόσμο, μπολιάζοντάς τον και πνευματικά δια του Βαπτίσματος και του Χρίσματος. Την παραμονή των Θεοφανείων, την νύκτα γίνονταν οι βαπτίσεις των Κατηχουμένων χριστιανών έτσι ώστε την επομένη ημέρα των Θεοφανείων οι νεοφώτιστοι να κοινωνήσουν. Πηγαίνοντας προς το Βαπτιστήριο, κρατούσαν στα χέρια τους λαμπάδες συμβολίζοντας τον φωτισμό της ψυχής. Εξ αιτίας όλων αυτών των λαμπάδων και του φωτός η εορτή ονομάσθηκε και Φώτα.

Γνωρίζουμε όλοι μας το ιστορικό γεγονός της Βαπτίσεως έτσι όπως το περιγράφει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος στο 3^ο κεφάλαιο του Ευαγγελίου του (στιχ. 13-17). Ο Χριστός βαπτίσθηκε για τους εξής λόγους, όπως μας τους παραθέτει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός:

1^ον Για να καθαρίσει από την αμαρτία το ανθρώπινο σώμα ολόκληρης της ανθρωπότητας αλλά και του καθενός μας προσωπικά.

2^ον Για να συντρίψει τα κεφάλια των δρακόντων που έμεναν στο νερό, όπως πίστευαν οι αρχαίοι πολιτισμοί.

3^ον Για να πνίξει στο νερό πάθη και αδυναμίες, επειδή οι Εβραίοι πίστευαν στην καταστρεπτική ιδιότητα του νερού.

4^ον Για να αγιάσει και να ευλογήσει τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή.

5^ον Για να εκπληρώσει τον εβραϊκό Νόμο που όριζε ότι ο Μεσσίας έπρεπε να αρχίσει την δημόσια δράση του με βάπτισμα.

6^ον Για να αποκαλύψει στους ανθρώπους το μυστήριο της Αγίας Τριάδος.

7^ον Για να εισαγάγει στην Εκκλησία τον τύπο του Βαπτίσματος.

 

Η σημασία του Ιορδάνη ποταμού

Αυτές τις ημέρες ακούμε στίχους από τους Ψαλμούς του Δαβίδ που λένε «ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω», ένα γεγονός που συνέβη κατά την Βάπτιση του Κυρίου μας όταν και ανεστράφη η ροή του ποταμού. Ο ποταμός Ιορδάνης ξεκινάει από δύο πηγές, την Ιόρ και την Δάν. Αυτά τα δύο μικρά ποτάμια ενώνονται και σχηματίζουν τον Ιορδάνη που χύνεται τελικά στην Νεκρά Θάλασσα. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας αναφέρει πως ο Ιορδάνης ποταμός συμβολίζει την απαρχή του ανθρωπίνου γένους από τον Αδάμ και την Εύα (Ιορ και Δαν). Η πορεία τους οδηγεί προς την νέκρωση που συμβολίζεται με την Νεκρά Θάλασσα. Ήλθε όμως ο Χριστός και με την Βάπτισή του ανέστρεψε τη ροή του ποταμού και των ανθρώπων που πλέον δεν τρέχουν προς τον θάνατο, αλλά προς την αφθαρσία και την αιωνιότητα.

 

Ο Μέγας Αγιασμός

Σ’ ότι αφορά τον Αγιασμό υπάρχουν κάποιες παρανοήσεις ή λαθεμένες ευλαβείς παραδόσεις και γι’ αυτό κρίνουμε σκόπιμο προς άρση των παρεξηγήσεων να παρουσιασθεί η ορθή διδασκαλία περί του Αγιασμού.

 

1. Κατ’ αρχήν είναι λάθος η διάκριση του Αγιασμού που τελείται την 5^η και 6^η Ιανουαρίου σε Μικρό και Μεγάλο Αγιασμό. Και τις δύο ημέρες τελείται ο Μεγάλος Αγιασμός και το Τυπικό της Εκκλησίας μας ορίζει την τέλεση Μεγάλου Αγιασμού μόνο κατ’ αυτές τις δύο ημέρες. Μικρός Αγιασμός ονομάζεται ο αγιασμός της πρώτης κάθε μήνα και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση τελείται. Η τέλεση του Μεγάλου Αγιασμού και την παραμονή των Θεοφανείων είναι νεότερη συνήθεια με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση των πιστών σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές.

2. Ο Μέγας Αγιασμός μπορεί να φυλάσσεται στα σπίτια στο εικονοστάσι, όπως αναφέρει και το κείμενο των ευχών της Ακολουθίας «για να τον έχουν όλοι όσοι τον λαμβάνουν προς θεραπεία των παθών, προς αγιασμό των σπιτιών και για οποιαδήποτε πνευματική ωφέλεια». Το ίδιο αναφέρει και ο Ιωάννης  ο Χρυσόστομος στον Λόγο του για την εορτή των Θεοφανείων.

3. Δεν νηστεύουμε την παραμονή των Θεοφανείων για να πιούμε τον Μεγάλο Αγιασμό. Δεν μαρτυρείται πουθενά αυτό από την παράδοση και την πράξη της Εκκλησίας μας. Άλλωστε, αυτό αποδεικνύεται ότι ο Αγιασμός και των δύο ημερών είναι ο ίδιος αλλά ο πιστός δεν νηστεύει την παραμονή της 5^ης Ιανουαρίου. Η νηστεία αφορούσε τον ομαδικό βαπτισμό που γινόταν την νύκτα της 5^ης Ιανουαρίου όπου νήστευε όλη η Εκκλησία για να υποδεχθεί τους νεοφωτίστους, οι οποίοι κοινωνούσαν στα Θεοφάνεια.

4. Σε καμία περίπτωση ο Μέγας Αγιασμός δεν συγκρίνεται με την Θεία Κοινωνία και δεν μπορεί να την υποκαταστήσει, διότι η Θεία Κοινωνία είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού και ο Μέγας Αγιασμός είναι αγιασμένο νερό. Πρωταρχικός σκοπός των Χριστιανών την ημέρα των Θεοφανείων πρέπει να είναι πρώτα να κοινωνήσουν και έπειτα να πάρουν τον Αγιασμό.

Η Εκκλησία μας προσφέρει τον Μεγάλο Αγιασμό στους χριστιανούς έτσι ώστε ο πιστός να χαριτώνεται, να αγιάζεται και να παίρνει δύναμη στον πνευματικό του αγώνα. Απαιτείται, όμως, από όλους μας, κληρικούς και λαϊκούς, προσοχή στην τήρηση και στην ερμηνεία των Ιερών Παραδόσεων ούτως ώστε να αποφεύγονται παρερμηνείες και παρεξηγήσεις.

 

✥ Αρχιμ. Ειρηναίος Λαφτσής 

Πρωτοσύγκελλος Ι.Μ. Αλεξανδρουπόλεως