Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου σήμερα, αδελφοί μου. Αρχίζει η ψυχωφελής περίοδος του Τριωδίου. Ανοίγει το κατανυκτικό βιβλίο των ιερών ακολουθιών με τους υπέροχους ύμνους και τις κατανυκτικές προσευχές που έχουν στόχο να μας διδάξουν ένθεα και με μετάνοια να εορτάσουμε το Πάσχα, δηλαδή το πέρασμά μας από τα της γης στα του ουρανού. Και βέβαια δεν είναι η περίοδος του Τριωδίου περίοδος φαγητών, ποτών «διασκεδάσεων», κραιπάλης και καρναβαλιών. Τριώδιο σημαίνει πνευματική περισυλλογή, μετάνοια, ταπείνωση, κατάνυξη, προσευχή, πνευματική καλλιέργεια.
Την πρώτη Κυριακή του Τριωδίου, τη σημερινή, ακούμε στους ναούς τη
σχετική παραβολή του Τελώνου και Φαρισαίου και μέσα από αυτή είναι ανάγκη ν
κατανοήσουμε πως πρέπει να συνομιλούμε δια της προσευχής με τον Θεό .
«Μη προσευξώμεθα Φαρισαϊκώς,
αδελφοί· ο γαρ υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται».
Η ατμόσφαιρα της προσευχής, αγαπητοί Χριστιανοί, είναι η πιο κατάλληλη,
για να αποκαλυφθούν οι εσωτερικές διαθέσεις των ανθρώπων. Στην προσευχή
παρουσιάζεται η πνευματική κατάσταση των ανθρώπων, γι αυτό δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο
Κύριος, για να εκφράσει την αντίθεση μεταξύ του Φαρισαίου και του Τελώνου τους
παρουσίασε στην ώρα της προσευχής.
«Δύο άνθρωποι ανέβησαν εις το ιερόν προσεύξασθαι». Δύο άνθρωποι,
δύο κόσμοι. Δύο άνθρωποι αντιπροσωπευτικοί των δύο τάξεων των ανθρώπων και των
δύο πνευματικών κόσμων. Ο Φαρισαίος και ο Τελώνης. Ο Φαρισαίος, που νόμιζε τον
εαυτό του δίκαιο και εθεωρείτο από τους άλλους δίκαιος, γιατί τηρούσε τις
εντολές του Μωσαϊκού Νόμου, αλλά εστερείτο ταπεινώσεως. Με τον τρόπο που
προσευχόταν, έδειξε πως ζούσε μία δαιμονιώδη «πνευματικότητα», μια
διεστραμμένη πνευματική κατάσταση που απείχε πολύ από τη λύτρωση. Ερμηνεύοντας
σχετικά ο Μ. Βασίλειος λέει για τον Φαρισαίο και την προσευχή του προς τον Θεό:
«Εγώ, Θεέ μου, για Σένα είμαι ο μόνος θησαυρός της αρετής. Θα ήταν έρημη από
δικαιοσύνη η γη, αν δεν πατούσα εγώ πάνω της». Είναι ανόητος ο αθεόφοβος. Δεν
πήγε στον Ναό για προσευχή αλλά μόνο για επίδειξη. Στάθηκε στην πιο κεντρική
θέση του Ναού και άρχισε να αυτολιβανίζεται. Να αυτοεπαινείται. Ξεχνά όμως πως
ο,τι καλό έχουμε και ό,τι καλό κάνουμε, αποτελούν «καρπό του Αγίου Πνεύματος»
(Γαλ. 5, 23). Επίκαιρος
όσο ποτέ ο Απόστολος Παύλος λέγοντας: «Χάριτι Θεού ειμί ο ειμί» (Α Κορ. 15, 10), και πάλι: «Τα πάντα δύναμαι δια του ενδυναμούντος με Χριστού» (Φιλιπ. 4, 13). Αλλά και ο προφήτης Δαυίδ αποδίδει στο Θεό την
δύναμη και την χάρη με τα οποία ο άνθρωπος κάνει το καλό και κατορθώνει να
οικοδομήσει την αρετή. «Εάν μη Κύριος οικοδομήση οίκον εις μάτην εκοποίασαν
οι οικοδομούντες... Εάν μη Κύριος φυλάξη πόλιν εις μάτην ηγρύπνησεν ο φυλάσσσων»
(Ψαλμ. 126).
Πόσο διαφορετικός όμως ήταν ο δεύτερος. Ταπεινή ψυχή. Στάθηκε σε μία
γωνιά και εκεί όλο συντριβή και μετάνοια για τις απροσεξίες της ζωής του παρακαλούσε
τον Θεό και έλεγε: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ» δείχνοντας έτσι την
πνευματική του διαύγεια και υγεία γι
αὐτὸ «κατέβη δεδικαιωμένος». Όσο κανείς επιδιώκει την αυτοδικαίωση,
τόσο και απομακρύνεται από την λύτρωση. Όσο κανείς θεωρεί, ειλικρινά όμως, τον
εαυτό του ανάξιο του θείου ελέους, τόσο γίνεται δέκτης της θείας δωρεάς. Η
αυτομεμψία είναι «αφανής προκοπή». Αυτή «η αφανής προκοπή» εκφράζεται
με την ταπείνωση του Τελώνη: ο οποίος «μακρόθεν εστώς ουκ ήθελε, ουδέ τους
οφθαλμούς εις τον ουρανόν επάραι αλλ
έτυπτεν το στήθος αυτού λέγων· ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Αδελφοί, «άνθρωποι δύο ανέβησαν εις το Ιερόν προσεύξασθαι». Δύο τύποι
ανθρώπων. Προσωποποιήσεις της ταπείνωσης και της υπερηφάνειας, της αρετής και
της κακίας, της ειλικρίνειας και της υποκρισίας, της αυτογνωσίας και της
αγνωσίας, της μετανοίας και της πώρωσης, της ευσέβειας και της ασέβειας. Ο ένας
ταπεινώθηκε, γιατί ύψωσε τον εαυτό του. Ο άλλος υψώθηκε, γιατί τον ταπείνωσε. Ο
Φαρισαίος δικαίωσε τον εαυτό του, αλλά τον καταδίκασε ο Θεός. Ο Τελώνης
καταδίκασε τον εαυτό του, αλλά τον δικαίωσε ο Θεός. Ο πρώτος είπε λόγια πολλά,
μα δεν τα άκουσε ο Θεός. Ο δεύτερος είπε ελάχιστες λέξεις, ο Θεός όμως τις
άκουσε και τις δέχτηκε. Αν η ταπείνωση είναι βασίλισσα των αρετών, η υπερηφάνεια
είναι βδέλυγμα και κατάρα. Βέβαια σήμερα, εποχή εωσφορικής υπερηφάνειας, εποχή
όπου ο «υπεράνθρωπος είναι πρότυπο για κάποιους, σε εποχή που όλοι θεωρούμε
τους εαυτούς μας σαν τη μόνη σοφία, το αλάθητο, τη παντογνωσία και μόνο η λέξη
«ταπεινοφροσύνη» ακούγεται σαν κάτι παράξενο και άγνωστο, αφού ταπεινοφροσύνη
σημαίνει συνεσταλμένο ήθος, επίγνωση του τι είμαστε. Σημαίνει ταπεινό φρόνημα,
αυτογνωσία της αμαρτωλότητάς μας· είναι αφανής προκοπή».
Αδελφοί μου!
Καθώς λοιπόν αρχίζουμε, καθώς κάνουμε και εφέτος το πρώτο βήμα στη
«χαρμολύπη» του Τριωδίου και της ερχομένης Μεγάλης Σαρακοστής, βλέπουμε μακριά
τον προορισμό... Είναι η χαρά της Λαμπρής. Είναι η είσοδος στη δόξα της
Βασιλείας. Αυτό το όραμα, η πρόγευση του Πάσχα κάνει τη λύπη φως και χαρά
αναστάσιμη.
Σήμερα προβάλλει μπροστά μας το σχολείο της μετάνοιας, το Τριώδιο, που
θα μας δώσει δύναμη να δεχτούμε το Πάσχα, όχι σαν μια απλή ευκαιρία να φάμε, να
πιούμε, ν’ αναπαυτούμε, αλλά, βασικά, σαν το τέλος των «παλαιών» που είναι μέσα
μας και σαν είσοδό μας στο «νέο».
Η απέκδυση του «παλαιού ανθρώπου» κατά την περίοδο αυτή τονίζεται
ιδιαίτερα όλη τούτη τη περίοδο.. Και όλος αυτός ο αγώνας όλη η πνευματική
προσπάθεια που γίνεται σε ένα στοχεύουν. Στη γνήσια προετοιμασία για το μεγάλο
«σήμερον» του Πάσχα. Για τούτο η μητέρα Εκκλησία μας προτρέπει να
αυτοσυγκεντρωθούμε, να πολεμήσουμε τη σάρκα και τα πάθη, το πονηρό και κάθε
άλλη αμαρτία. Μας συνιστά τη νηστεία των τροφών αλλά και των παθών πρωτίστως.
Βέβαια με την αναφορά στην αγάπη και τη μετάνοια, και θέτοντας τη νηστεία στη
σωστή της βάση, κανείς πλέον δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η πνευματική πρόοδος
εξαρτάται μόνον από το πόσο νήστεψε η ασκήθηκε κάποιος όλη τούτη τη περίοδο. Η
πρόοδος εξαρτάται από το πόσο με τη μετάνοια και την όλη προσπάθεια, την
πνευματική, έγινε ο άνθρωπος κοινωνός της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, που
φέρνει την ανάπαυση της ψυχής.
Αδελφοί μου!
Ο άνθρωπος είτε το θέλουμε είτε όχι
βρίσκεται σε μια συνεχή πορεία. Άλλοτε είναι ανοδική, άλλοτε καθοδική. Άλλοτε
ανεβαίνει για να συναντηθεί με το Θεό, άλλοτε απομακρύνεται από Αυτόν και
δρέπει τα αποκαΐδια και τα ερείπια της αποστασίας του. Το Τριώδιο είναι η αγία,
η πνευματική, η κατανυκτική, η ασκητική, η αθλητική περίοδος της Εκκλησίας μας
που μας βοηθάει να πορευθούμε σωστά και να συναντηθούμε με τον Αναστημένο
Χριστό. Ανοίγει την ερμητικά κλειστή, πόρτα της ψυχής μας ώστε να εισχωρήσει
μέσα η Χάρις του Θεού, για να αγωνιστούμε σωστά, να επιφέρουμε μια ολοκληρωτική
αλλαγή στη ζωή μας, να μετανοήσουμε, για να φθάσουμε στην κατά χάριν ένωση μας με
τον Χριστό .
Αυτό ας
είναι η καθημερινή μας έγνοια.
ΑΜΗΝ.
